ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อทางเดินหายใจและการเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ปอดอักเสบ มากกว่ากลุ่มวัยอื่น ๆ การป้องกันที่ถูกวิธีทั้งด้านวัคซีน พฤติกรรม และการป้องกันฝุ่นจึงสำคัญมากสำหรับคุณภาพชีวิต

ทำไมผู้สูงอายุจึงเสี่ยงกับโรคปอดมากขึ้น

• ภูมิต้านทานลดลงเมื่ออายุมากขึ้น ทำให้ติดเชื้อได้ง่ายและมีความรุนแรงมากขึ้น

• มีโรคประจำตัวร่วม เช่น โรคหัวใจ เบาหวาน โรคปอดเรื้อรัง ซึ่งเพิ่มโอกาสเกิดปอดอักเสบหรือภาวะแทรกซ้อน

• ความสามารถขับเสมหะและการกลั้นหายใจ/ไอเพื่อขับเชื้อลดลง ทำให้เชื้อสะสมในปอดได้ง่ายขึ้น

วิธีป้องกันปอดติดเชื้อ — เชิงปฏิบัติสำหรับผู้สูงอายุและผู้ดูแล

1) รักษาสุขอนามัยพื้นฐาน

• ล้างมือบ่อย ๆ ด้วยสบู่หรือเจลแอลกอฮอล์ โดยเฉพาะก่อนกิน/หลังเข้าห้องน้ำ/หลังออกนอกบ้าน

• หลีกเลี่ยงการคลุกคลีกับคนที่เป็นไข้หรือมีอาการไอจาม

• หากต้องออกไปในที่คนแน่น ควรสวมหน้ากากและกลับมาล้างมือทันที

2) พักผ่อนและโภชนาการให้เพียงพอ

• นอนหลับเพียงพอ รับประทานอาหารที่ให้พลังงานและโปรตีนเพื่อเสริมภูมิต้านทาน

• ควบคุมโรคเรื้อรังให้ดี (เช่น เบาหวาน, COPD, หัวใจ) เพราะจะช่วยลดความเสี่ยงของการติดเชื้อรุนแรง

3) ตรวจสุขภาพตามนัด และรีบรักษาเมื่อติดเชื้อ

• เมื่อมีอาการไอ ไข้ หรือหายใจลำบาก ควรรีบพบแพทย์ ไม่ควรปล่อยทิ้งไว้เพราะอาจลุกลามเป็นปอดอักเสบได้เร็ว

การฉีดวัคซีนที่ช่วยป้องกันปอดอักเสบและโรคระบบทางเดินหายใจ

วัคซีนป้องกันเชื้อปอดบวม (Pneumococcal vaccine)

• ปัจจุบันคำแนะนำสำหรับผู้ใหญ่มีการขยายกลุ่มเป้าหมาย — หน่วยงานสาธารณสุขแนะนำให้ผู้ใหญ่ที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไปพิจารณารับวัคซีนป้องกัน pneumococcal เพื่อป้องกันการติดเชื้อรุนแรงที่อาจนำไปสู่ปอดอักเสบหรือภาวะแทรกซ้อน

• การให้วัคซีนและชนิดของวัคซีน (เช่น PCV20/PCV15 + PPSV23) ควรปรึกษาแพทย์เพราะขึ้นกับประวัติการได้รับวัคซีนและภาวะสุขภาพ

วัคซีนไข้หวัดใหญ่ (Influenza vaccine)

• ควรฉีดประจำทุกปี เพราะเชื้อไข้หวัดใหญ่อาจทำให้เกิดปอดอักเสบแทรกซ้อน โดยเฉพาะในผู้สูงอายุและผู้มีโรคประจำตัว

• สำหรับผู้สูงอายุบางประเทศ/สถานพยาบาลแนะนำชนิด “high-dose” หรือสูตรที่ปรับสำหรับผู้สูงอายุเพื่อเพิ่มการตอบสนองทางภูมิคุ้มกัน — ควรปรึกษาแพทย์ประจำตัว

ข้อแนะนำการรับวัคซีน

• แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาและโรคประจำตัวก่อนรับวัคซีน

• เก็บบันทึกว่าเคยได้รับวัคซีนชนิดใด เพื่อวางแผนการฉีดครั้งต่อไป

ฝุ่น PM2.5 — อันตรายต่อปอดผู้สูงอายุ และวิธีป้องกัน

ทำไม PM2.5 เป็นอันตราย

• ฝุ่น PM2.5 มีขนาดเล็กมาก สามารถเข้าสู่ปอดลึกและเข้าสู่กระแสเลือด ทำให้ระคายเคือง ปลุกปัญหาปอดเรื้อรัง และเพิ่มความเสี่ยงการติดเชื้อทางเดินหายใจในผู้สูงอายุ

หน้ากากชนิดใดเหมาะกับผู้สูงอายุ?

• หน้ากากที่มีประสิทธิภาพในการกรองฝุ่นขนาดเล็ก ได้แก่ N95 / KN95 / FFP2 (โดยต้องสวมให้แนบหน้าดีเพื่อให้การกรองมีประสิทธิภาพ) — หน้ากากผ้าหรือหน้ากากอนามัยธรรมดาให้การป้องกันน้อยกว่าในกรณีฝุ่น PM2.5 หนาแน่น

• ข้อควรระวังสำหรับผู้สูงอายุ: หากมีปัญหาหายใจ (เช่น COPD หรือลมหายใจติดขัด) การสวมหน้ากากแน่นนาน ๆ อาจทำให้หายใจลำบาก ควรปรึกษาแพทย์ก่อน และเลือกหน้ากากที่มีวาล์วระบาย (แม้ว่าวาล์วจะช่วยหายใจ แต่ลดการป้องกันการแพร่เชื้อออกสู่ผู้อื่น จึงไม่เหมาะในสถานการณ์ติดเชื้อ)

• เสริมด้วยเครื่องฟอกอากาศในบ้าน และหลีกเลี่ยงกิจกรรมกลางแจ้งเมื่อค่าฝุ่นสูง

อาการของปอดอักเสบหรือการติดเชื้อร้ายแรง — ควรพบแพทย์ทันทีเมื่อใด

ให้รีบไปพบแพทย์หรือห้องฉุกเฉินทันทีหากผู้สูงอายุมีอาการต่อไปนี้:

• หายใจลำบาก หายใจเร็ว หรือหายใจแล้วเจ็บหน้าอก

• ไข้สูงต่อเนื่อง หรือไข้ที่มีอาการหนาวสั่นอย่างรุนแรง

• ไอที่มีเสมหะสีเขียวหรือมีเลือดปน

• สับสน เหม่อลอย หรือลดลงของระดับความรู้สึกผิดปกติ (โดยเฉพาะผู้สูงอายุ)

• ริมฝีปากหรือใบหน้าเขียวคล้ำ (ออกซิเจนไม่เพียงพอ)
  อาการเหล่านี้อาจบ่งชี้ภาวะรุนแรงที่ต้องรักษาทันที

คำแนะนำสำหรับผู้ดูแลและครอบครัว

• ตรวจสอบให้ผู้สูงอายุได้รับวัคซีนตามคำแนะนำแพทย์ และพาไปฉีดตามฤดูกาล (เช่น วัคซีนไข้หวัดใหญ่)

• ถ้าผู้สูงอายุมีอาการทางเดินหายใจ ให้รีบสังเกตสัญญาณเตือน (ข้อด้านบน) และพาไปพบแพทย์ทันที หากมีโรคประจำตัวรุนแรง ให้แจ้งประวัติการรักษาและยาเสมอ

• ในวันที่ค่าฝุ่นสูง: ให้ลดกิจกรรมกลางแจ้ง สวมหน้ากากที่เหมาะสม และเปิดเครื่องฟอกอากาศในห้องที่ผู้สูงอายุพักผ่อน

• จัดสภาพแวดล้อมให้สะอาด ปลอดฝุ่น (ทำความสะอาดผ้าปูที่นอน ผ้าม่านเป็นประจำ) และหลีกเลี่ยงการใช้สารที่ก่อให้เกิดควันหรือกลิ่นแรงในบ้าน (เช่น การจุดธูปหรือเผา)

สรุป

ผู้สูงอายุควรให้ความสำคัญกับการป้องกันทั้งเชิงป้องกัน (วัคซีนประจำปีและวัคซีนป้องกัน pneumococcal) และการลดการสัมผัสปัจจัยเสี่ยง (การรักษาโรคประจำตัว, สวมหน้ากากที่เหมาะสมเมื่อมีฝุ่น PM2.5) หากมีอาการทางเดินหายใจรุนแรงให้รีบพบแพทย์ทันที — การป้องกันและการตอบสนองเร็วช่วยลดการเจ็บป่วยรุนแรงและการเสียชีวิตได้