โรคเบาหวาน ความดันสูง ข้อเสื่อม โรคหัวใจ และภาวะสมองเสื่อมเมื่ออายุเพิ่มขึ้น ร่างกายย่อมมีความเสื่อมถอยตามธรรมชาติ ทำให้ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิด โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (Non-Communicable Diseases – NCDs) โรคเรื้อรังเหล่านี้จำเป็นต้องได้รับการดูแลอย่างต่อเนื่อง เพราะหากปล่อยปละละเลยอาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนรุนแรงและส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างมาก การมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคและการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจึงเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการอยู่ร่วมกับโรคเหล่านี้ได้อย่างมีความสุข
1. โรคเบาหวาน (Diabetes Mellitus)
คำอธิบาย: เป็นภาวะที่ร่างกายผลิตอินซูลินได้น้อยลง หรือมีภาวะดื้อต่ออินซูลิน ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติ
| แนวทางการดูแลและป้องกัน | รายละเอียดการปฏิบัติ |
| ควบคุมอาหาร | ลดแป้ง น้ำตาล และไขมันอิ่มตัว เน้นอาหารที่มีใยอาหารสูง เช่น ผัก ผลไม้ (ที่ไม่หวานจัด) และธัญพืชไม่ขัดสี |
| การออกกำลังกาย | ออกกำลังกายระดับปานกลางสม่ำเสมอ เช่น การเดินเร็ว หรือการออกกำลังกายในน้ำ ช่วยให้เซลล์ไวต่ออินซูลินมากขึ้น |
| การใช้ยา/อินซูลิน | ใช้ยาหรือฉีดอินซูลินตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด ห้ามปรับยาเอง |
| การตรวจวัด | หมั่นตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดด้วยตัวเอง และตรวจ HbA1c ตามนัดแพทย์ |
| ข้อควรระวัง | ดูแลเท้าอย่างเคร่งครัด เพราะเป็นส่วนที่เสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน (แผลติดเชื้อ) |
2. โรคความดันโลหิตสูง (Hypertension)
คำอธิบาย: ภาวะที่ความดันในหลอดเลือดสูงกว่าปกติ (โดยทั่วไป $140/90 \text{ mmHg}$ หรือสูงกว่า) เป็นสาเหตุหลักของโรคหัวใจและโรคหลอดเลือดสมอง
| แนวทางการดูแลและป้องกัน | รายละเอียดการปฏิบัติ |
| ควบคุมอาหาร | ลดการบริโภคโซเดียม (เกลือ, น้ำปลา, ซีอิ๊ว) ให้เหลือไม่เกิน $1,500 \text{ มก./วัน}$ (ประมาณ $\frac{3}{4}$ ช้อนชา) และเพิ่มอาหารที่มีโพแทสเซียมสูง เช่น กล้วย ผักใบเขียว |
| การออกกำลังกาย | ออกกำลังกายแบบแอโรบิก เช่น เดิน, ปั่นจักรยานเบา ๆ วันละ $30$ นาที ช่วยให้หลอดเลือดมีความยืดหยุ่น |
| การจัดการความเครียด | ฝึกการหายใจ, นั่งสมาธิ, ฟังเพลง เพราะความเครียดทำให้ความดันพุ่งสูง |
| การใช้ยา | กินยาลดความดันตามที่แพทย์สั่งอย่างต่อเนื่อง ห้ามหยุดยาเองแม้ความดันจะกลับมาเป็นปกติแล้ว |
| การตรวจวัด | วัดความดันที่บ้านอย่างสม่ำเสมอ และบันทึกผลเพื่อแจ้งแพทย์ |
3. โรคหัวใจ (Cardiovascular Diseases)
คำอธิบาย: ครอบคลุมหลายภาวะ เช่น โรคหลอดเลือดหัวใจตีบ หรือภาวะหัวใจล้มเหลว มักมีความสัมพันธ์กับความดันสูง ไขมันในเลือดสูง และเบาหวาน
| แนวทางการดูแลและป้องกัน | รายละเอียดการปฏิบัติ |
| ควบคุมปัจจัยเสี่ยง | จัดการโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูง ให้ได้ตามเป้าหมาย และควบคุมระดับไขมันในเลือด (LDL) |
| อาหารสุขภาพ | เน้น อาหารเมดิเตอร์เรเนียน (ผัก, ผลไม้, ปลา, น้ำมันมะกอก) และลดอาหารแปรรูปหรือเนื้อสัตว์ติดมัน |
| การออกกำลังกาย | ออกกำลังกายอย่างเหมาะสมตามที่แพทย์แนะนำ (ปรึกษาแพทย์ก่อนเริ่มโปรแกรมออกกำลังกาย) |
| ข้อควรระวัง | สังเกตอาการ เช่น เจ็บหน้าอก, เหนื่อยง่ายผิดปกติ, หายใจลำบาก, หรือเท้าบวม หากมีอาการเหล่านี้ต้องรีบพบแพทย์ทันที |
4. ภาวะข้อเสื่อม (Osteoarthritis)
คำอธิบาย: การที่กระดูกอ่อนที่หุ้มข้อต่อเกิดการสึกหรอ โดยเฉพาะที่ข้อเข่าและข้อสะโพก ทำให้เกิดอาการปวดและข้อติดแข็ง
| แนวทางการดูแลและป้องกัน | รายละเอียดการปฏิบัติ |
| ควบคุมน้ำหนัก | ลดน้ำหนักตัว เพื่อลดภาระการรับน้ำหนักของข้อต่อเข่าและสะโพก |
| การออกกำลังกาย | เน้นการเสริมสร้าง กล้ามเนื้อรอบข้อต่อ (Quadriceps) เช่น การบริหารกล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้า โดย หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายที่มีแรงกระแทกสูง |
| ทางเลือกที่เหมาะสม | ออกกำลังกายในน้ำ (Water Aerobics) และการทำกายภาพบำบัด |
| การบรรเทาอาการ | ใช้ยาแก้ปวด/ต้านการอักเสบ หรือการใช้แผ่นประคบร้อน/เย็นตามคำแนะนำ |
| อุปกรณ์ช่วยพยุง | ใช้ไม้เท้าหรืออุปกรณ์ช่วยเดินเพื่อลดแรงกดที่ข้อต่อเมื่อจำเป็น |
5. ภาวะสมองเสื่อม (Dementia)
คำอธิบาย: กลุ่มอาการที่เกิดจากการทำงานของสมองถดถอย ทำให้ความสามารถด้านความจำ ความคิด และการใช้ชีวิตประจำวันลดลงเรื่อย ๆ (เช่น โรคอัลไซเมอร์)
| แนวทางการดูแลและป้องกัน | รายละเอียดการปฏิบัติ |
| กระตุ้นสมอง | ทำกิจกรรมที่ใช้ความคิด และทักษะใหม่ ๆ อยู่เสมอ เช่น อ่านหนังสือ, เล่นเกมกระดาน, เรียนภาษาใหม่, ฝึกทำ Crossword |
| การเข้าสังคม | เข้าร่วมกิจกรรมทางสังคมเพื่อ กระตุ้นปฏิสัมพันธ์ และป้องกันความเหงา ซึ่งช่วยชะลอการเสื่อมของสมอง |
| ดูแลสุขภาพกาย | ควบคุมโรคเรื้อรังอื่น ๆ (ความดัน, เบาหวาน) ให้ดี เพราะ สุขภาพกายส่งผลโดยตรงต่อสุขภาพสมอง |
| การจัดสภาพแวดล้อม | สร้างสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย และมีกิจวัตรประจำวันที่สม่ำเสมอ เพื่อลดความสับสนในผู้ที่มีอาการแล้ว |
| การพักผ่อน | นอนหลับให้เพียงพอและมีคุณภาพ |
สรุป: การดูแลที่ครอบคลุมคือสิ่งสำคัญ
การดูแลผู้สูงอายุที่มีโรคเรื้อรังจำเป็นต้องอาศัย การดูแลที่ครอบคลุม (Holistic Care) ซึ่งหมายถึงการดูแลทั้งร่างกาย จิตใจ และการปรับพฤติกรรม การติดตามการรักษาของแพทย์อย่างสม่ำเสมอ ร่วมกับการควบคุมอาหาร การออกกำลังกายที่เหมาะสม และการจัดการความเครียด จะเป็นกุญแจสำคัญที่ช่วยให้ผู้สูงอายุสามารถอยู่ร่วมกับโรคเรื้อรังได้อย่างมีคุณภาพ และมีชีวิตที่ยืนยาวอย่างมีความสุข